Agroforestry vragen en antwoorden
Bij agroforestry - of in het Nederlands: boslandbouw - worden bomen en struiken onderdeel van het boerenbedrijf. Dat maakt ons landschap rijker. Agroforestry combineert veeteelt en eenjarige akkerbouwgewassen (aardappel, graan, biet) met meerjarige gewassen, zoals fruitbomen, bessenstruiken en hagen.
Op het boerenbedrijf plant je als boer natuurlijk niet een heel bos aan, maar zoek je slimme combinaties. Door bijvoorbeeld voederhagen te plaatsen op grasland, krijgen koeien een gevarieerder en gezonder dieet. Het landschap kan verder verrijkt worden met onder andere walnotenbomen, die naast noten ook schaduw opleveren.
Deze eeuwenoude vorm van landbouw was voor de industrialisatie in veel culturen de normaalste zaak van de wereld. In Nederland zien we bij de Maasheggen nog sporen van boslandbouw. Ook op andere plekken vind je nog grootschalige cultuurlandschappen met interessante combinaties. Zo beslaat het Dehesa-systeem in Spanje en Portugal een gebied zo groot als alle Nederlandse landbouw bij elkaar.
Win-win-win
Boeren willen het beste voor hun dieren, voor hun bodem en ze willen een toekomstbestendig bedrijf. Daar sluit agroforestry naadloos op aan. Het versterkt de biodiversiteit en daarmee ook de weerbaarheid van zowel de gewassen als de bodem. Agroforestry benut daarnaast ecologische hulpbronnen als water, licht en voedingsstoffen beter. De bomen zorgen ook nog eens dat er meer CO2 wordt opgeslagen. Win-win-win dus!
Bomen en
struiken terug
in de akkerbouw
en veeteelt
Nederland was vroeger bijna helemaal bebost. Terug naar die tijd, waarin we in een beboste omgeving leefden, is echt een utopie. Maar het terugbrengen van bomen in het landschap is zeker wel onderdeel van de oplossing. En realistisch!
Boeren spelen een enorm grote rol in het beheer van het landschap. Ze moeten in eerste instantie natuurlijk voedsel produceren, maar ze zijn eigenlijk ook de grootste natuurbeheerders van Nederland en misschien wel van de wereld. Bomen, struiken en andere meerjarige planten op grote schaal een plek geven in ons agrarische landschap komt natuur, klimaat en voedselvoorziening ten goede.
Boeren zijn de grootste
natuurbeheerders
van Nederland
In agroforestry zijn de combinaties oneindig. Er zijn gelukkig al veel combinaties die vaak terugkomen en hun succes bewezen hebben. Opties met vee zijn sowieso interessant. Je kunt het heel eenvoudig houden met gras voor schapen waartussen bijvoorbeeld appelbomen groeien. Van de appels maak je cider en de schapen leveren wol en zuivel. Dit is heel gebruikelijk in Frankrijk, waar je grote boerencoöperaties hebt rond appelsap en cider.
Kippenuitloop gaat ook goed samen met walnoten en wilgen. Het wilgenhout om te stoken, als houtsnippers of als compost bijvoorbeeld. Kippen kunnen hun natuurlijke gedrag vertonen en lekker bewegen. Ze houden op hun beurt de ondergroei laag bij de bomen en bemesten het land.
We zijn een demonstratieplek
en onderzoeken acht
verschillende systemen
Voor akkerbouwers is strokenteelt van eenjarige gewassen met daartussen rijen noten- en fruitbomen een interessante optie. Om de reguliere landbewerking en oogst te waarborgen zijn de bomen in rechte rijen geplant. Dat is eigenlijk wat je hier op Utopia Eiland ook ziet.
In de afbeelding zie je welke combinaties er mogelijk zijn tussen bomen, akkerbouw en veeteelt. Soms spelen de bomen en struiken een kleine rol in de bedrijfsvoering en in andere combinaties zijn ze heel dominant. Als er alleen bomen en struiken staan, spreken we van bosbouw (en dus niet van agroforestry).
Op het eiland demonstreren
we verschillende vormen van
agroforestry. Vind ze alle acht!
Er zijn natuurlijk ook minder ideale combinaties. Zo zijn sommige akkerbouwgewassen geselecteerd om in de volle zon te groeien. Bij aardappelen zie je bijvoorbeeld aan de schaduwkant van hoge bomen tot wel veertig procent productieverlies. Het scheelt al enorm als je de bomen in een Noord-Zuid georiënteerde rij plant. Als je de bomen dan kleinhoudt, weegt de windbescherming die ze bieden op tegen het beetje productieverlies in de eerste meters naast de strook bomen. Moet je maar net even weten.
Onderzoek wijst uit dat je in verhouding op een hectare slim toegepaste agroforestry evenveel kunt verbouwen als op 1,4 hectare bij afzonderlijke teelten. Met nadruk op ‘slim toegepast’.
We zijn natuurlijk geen volwaardig agrarisch bedrijf. We zijn een demonstratieplek. Op het eiland onderzoeken we met onze gemeenschap van studenten, ondernemers en vrijwilligers acht verschillende systemen. We komen op kleine schaal al veel dingen tegen waar we van kunnen leren.
Bijvoorbeeld over hoe we de teelten uitvoeren, de verschillende rassen, de verwerking, productontwikkeling en verdienmodellen. Zo krijgen we ook een goed beeld van de economische kansen van ieder systeem. Wij maken hier alvast de fouten, zodat agrariërs die niet op grote schaal hoeven te maken.
We komen op kleine
schaal al veel dingen
tegen waar we van
kunnen leren.
Op het agroforestrydeel van het eiland vind je: aardappels, boontjes, ui, zomergerst, sorghum, vijg, amandel, walnoot, hop, duindoorn, hazelnoot, zwarte bes, verschillende theekruiden, voederhagen, persimoen, pruim, boternoot, aziatische peer … Eigenlijk te veel om op te noemen!
Allereerst genieten we zelf enorm van de oogst, samen met de gemeenschap met wie we het project aanleggen en beheren. Voor een verjaardag hebben we bijvoorbeeld vijgentaart en tortilla met aardappels, boontjes en ui van het perceel bereid.
Afbeelding: Producten van het eiland: ricotta van amandelen en walnotenlikeur
Daarnaast maken we er met partners producten van. De Walnocello is de eerste biologische walnotenlikeur van Nederland. Ieder jaar verkopen we die in de vorm van een sponsoractie, om de projecten van Stichting Weerwoud mogelijk te blijven maken. Met andere partners maken we ook thee, specerijen, bouillon en op het moment zijn we zelfs bezig om een veganistisch kaasje te maken van onze amandelen.
Wat we overhouden, verkopen we en we bewaren ook altijd genoeg om aan de Voedselbank te geven. Wij vinden het namelijk ook heel belangrijk dat mensen die het wat minder breed hebben gezond voedsel krijgen.
Afbeelding: Oogsten van theekruiden onder de amandelen
Het grotere voedselvraagstuk is geen productievraagstuk. We produceren wereldwijd allang voldoende voedsel om alle monden te voeden. Alleen hebben we te maken met voedselverspilling en scheve voedselverdeling. Plus: Waar gaan de verbouwde gewassen naartoe? Gaan ze naar dieren voor vlees en zuivel? Of eten we ze direct zelf? Voedselproductie is in essentie dus ook een dieetvraagstuk.
Het voornaamste vraagstuk is: hoe zorgen we ervoor dat we onze aarde niet uitputten? Hoe zorgen we ervoor dat de vruchtbare toplaag niet wegspoelt door regen en erosie en dat we de biodiversiteit niet onomkeerbaar vernielen? Agroforestry is hier een uitstekend antwoord op, omdat het meerdere problemen oplost waar we in onze voedselproductie vandaag de dag tegen aanlopen.
Afbeelding: Zwarte bes
Volg de ontdekkingsroute en leer hoe we biodiversiteit weer terugbrengen in onze landbouw.
Voedselbos
Wil je meer weten over het voedselbos? Kijk dan op de pagina met extra informatie.
Schoolplein
Lees ook het interview met de ontwerper van het schoolplein.